Pushtimi i Ukrainës do të ketë pasoja të mëdha që do të shtrihen përtej shkeljes së ligjit ndërkombëtar dhe shkeljes së integritetit territorial të vendit. Vendimi i Putinit për të pushtuar Ukrainën është në kundërshtim me Memorandumin e Budapestit, një dokument kyç që garanton sovranitetin dhe integritetin territorial të Ukrainës.
Memorandumi u nënshkrua në vitin 1994, pas negociatave të gjata dhe të komplikuara që përfshinin presidentin rus Boris Yeltsin, presidentin ukrainas Leonid Kuchma, presidentin e SHBA-së Bill Clinton dhe kryeministrin britanik John Major.
Sipas kushteve të memorandumit, Ukraina ra dakord të heqë dorë nga arsenali i saj bërthamor, i treti më i madhi në botë dhe të dërgojë të gjitha kokat bërthamore në Rusi për çmontim. Kjo i dha mundësinë Ukrainës të bashkohej me Traktatin e Mospërhapjen e Armëve Bërthamore (NPT), raporton abcnews.al
NPT njeh vetëm pesë vende si legjitimë të armëve bërthamore: Kinën, Francën, Rusinë, Britaninë e Madhe dhe SHBA-në. Të gjitha vendet e tjera janë të ndaluara të zhvillojnë armë bërthamore dhe ato që kanë, përfshirë Indinë, Pakistanin, Izraelin dhe Korenë e Veriut, nuk janë pjesë e NPT.
Në këmbim të heqjes dorë nga arsenali i saj bërthamor, Ukraina fillimisht kërkoi garanci ligjore nga SHBA-ja se do të ndërhynte në rast se do të shkelej sovraniteti i saj. Por kur u bë e qartë se SHBA-ja nuk ishte e gatshme të shkonte aq larg, Ukraina ra dakord për disa garanci të tjera. Kina dhe Franca i dhanë më pas garanci të ngjashme Ukrainës, por nuk nënshkruan Memorandumin e Budapestit.
Memorandumi i Budapestit përbëhet nga një sërë garancish politike ku shtetet nënshkruese duhet të “respektojnë pavarësinë dhe sovranitetin dhe kufijtë ekzistues të Ukrainës”.
Sipas një ish-diplomati amerikan që mori pjesë në bisedime, Steven Pifer, tha se nëse do të kishte një shkelje, SHBA-ja dhe Britania e Madhe do të kundërpërgjigjeshin. Ai tha se: “Shtetet e Bashkuara kanë një detyrim që rrjedh nga Memorandumi i Budapestit për të ndihmuar Ukrainën dhe kjo përfshin edhe armët vdekjeprurëse”.
Rusia fillimisht shkeli detyrimet sipas Memorandumit të Budapestit në vitin 2014 , me aneksimin e Krimesë dhe agresionin në Ukrainën lindore. Përgjigja ndërkombëtare në atë kohë ishte e zbehtë, megjithëse SHBA-ja dhe Britania e Madhe më pas rritën përpjekjet për të forcuar forcat ushtarake.
Pushtimi i Ukrainës sot është një shkelje edhe më e rëndë dhe në mënyrë efektive shkel garancitë e Rusisë në Memorandumin e Budapestit. Jo vetëm kaq, por urdhri i fundit i Putinit për të vendosur në gatishmëri të lartë armët bërthamore mohon garancitë ruse ndaj Ukrainës, pasi ngre spektrin sado të largët të një lufte bërthamore.
Përgjigjet e SHBA-së dhe Britanisë së Madhe përballë agresionit të Rusisë kanë qenë të kufizuara. Të dy vendet i ofruan Ukrainës pajisje ushtarake dhe trajnime dhe kanë vendosur sanksione gjithnjë e më të rrepta ndaj Rusisë.
Por ata kanë përjashtuar çdo ndërhyrje të drejtpërdrejtë, të tilla si vendosja e zonave të ndalim-fluturimit mbi Ukrainë, nga frika se do të futen në luftë me Rusinë.
Ndërsa kjo përgjigje e kufizuar përmbush angazhimet e SHBA-së dhe Britanisë së Madhe sipas Memorandumit të Budapestit, Ukraina u la e vetme kundër një armiku që është i aftë të përdorë armët bërthamore.
Nuk është për t’u habitur, ndoshta, që disa liderë ukrainas dhe populli ndihen të tradhtuar dhe mendojnë se garancitë e sigurisë që fituan nga Memorandumi i Budapestit nuk ia vlejnë. Kjo mund të ketë pasoja të mëdha për të ardhmen e mospërhapjes dhe çarmatimit të armëve bërthamore, raporton abcnews.al
Shtetet e tjera, aleatë të Rusisë janë në dilemë nëse këto garanci janë mjaftueshëm të besueshme për të garantuar sigurinë e tyre afatgjatë. Kjo, nga ana tjetër, mund të dëmtojë besueshmërinë e garancive kryesore të energjisë, të përdorura më parë si mjete për të bindur vende të tilla si Bjellorusia, Kazakistani dhe Ukraina nga zotërimi i armëve bërthamore.
Në dritën e përvojës së Ukrainës, angazhimi për të mbrojtur sovranitetin dhe pavarësinë e dikujt mund të shihet si legjitime. Imazhi i Ukrainës që po pushtohet nga Rusia, pavarësisht nga garancitë e saj të sigurisë mund të nxisë interesin për armët bërthamore.
Për shembull, ish-kryeministri japonez Shinzo Abe tha se “Japonia duhet të thyejë tabunë dhe të zhvillojë një debat mbi armët bërthamore. Një zhvillim i tillë do të ishte i rrezikshëm jo vetëm sepse shërben për të dobësuar regjimin për mospërhapjen e armëve bërthamore, por gjithashtu mund të rrisë për një luftë bërthamore.
